Праграма па беларускай мове

Программа подготовки к ЦТ, ЦЭ по белорусскому языку

Ниже представлен полный список тем программы подготовки к ЦТ и ЦЭ по белорусскому языку. Эти темы охватывают все ключевые аспекты языка, включая фонетику и арфоэпию, лексику и словообразование, морфологию и орфограцию. Изучение данных тем является необходимым для успешной сдачи централизованного тестирования и централизованного экзамена. Мы настоятельно рекомендуем внимательно ознакомиться с каждой темой из списка. Особое внимание уделите тем разделам, в которых вы чувствуете себя менее уверенно или имеете пробелы в знаниях. Такой целенаправленный подход к подготовке позволит вам значительно укрепить свои языковые навыки, повысив шансы на успешное прохождение экзаменов. Это поможет вам уверенно продемонстрировать свои знания и достичь высоких результатов на ЦТ и ЦЭ.

 

Раздзел І. Маўленне. Тэкст. Стылістыка

  • Паняцці «мова» і «маўленне». Культура вуснага і пісьмовага маўлення. Нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
  • Тэкст як адзінка мовы і маўлення. Прыметы тэксту: сэнсавая цэласнасць, тэматычнае адзінства, разгорнутасць, паслядоўнасць, звязнасць, завершанасць тэксту. Загаловак. Спосабы (віды) і сродкі сувязі сказаў і частак у тэксце.
  • Тыпы маўлення (апісанне, апавяданне, разважанне), іх кампазіцыйныя схемы.
  • Функцыянальныя стылі маўлення (навуковы, афіцыйны, публіцыстычны, мастацкі, гутарковы), стылеўтваральныя моўныя сродкі.
  • Стылістычныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.

 

Раздзел 2. Фанетыка і арфаэпія. Арфаграфія

  • Фанетыка і арфаэпія. Гукі беларускай мовы. Арфаэпічныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы: нормы беларускага літаратурнага вымаўлення (вымаўленне галосных, зычных і спалучэнняў зычных).
  • Суадноснасць гукаў і літар. Прызначэнне і гукавое значэнне літар е, ё, ю, я, і.
  • Склад і націск. Роля націску пры адрозненні слоў і некаторых формаў слоў. Акцэнталагічныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
  • Арфаграфія. Арфаграфічныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
  • Правапіс галосных о, э, а; е, ё, Я.
  • Правапіс спалучэнняў галосных у запазычаных словах.
  • Зычныя гукі. Зычныя цвёрдыя, мяккія, зацвярдзелыя; глухія, звонкія, санорныя; свісцячыя і шыпячыя. Іх вымаўленне і правапіс.
  • Вымаўленне і правапіс спалучэнняў зычных.
  • Зычныя [д]- [93], [п] [ў], іх вымаўленне і правапісе.
  • Прыстаўныя і ўстаўныя зычныя, іх правапіс.
  • Падоўжаныя зычныя, іх вымаўленне і правапіс.
  • Правапіс у і ў.
  • Правапіс мяккага знака і апострафа.
  • Правапіс вялікай і малой літар.
  • Правапіс слоў разам, праз злучок і асобна.

 

Раздзел 3. Лексіка. Фразеалогія

  • Слова, яго лексічнае значэнне.
  • Адназначныя і мнагазначныя словы. Прамое і пераноснае значэнні слова.
  • Амонімы, іх адрозненне ад мнагазначных слоў.
  • Сінонімы, антонімы, іх роля ў маўленні.
  • Паронімы.
  • Фразеалагізмы, іх роля ў маўленні.
  • Лексічныя, фразеалагічныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.

 

Раздзел 4. Марфемная будова слова. Словаўтварэнне і арфаграфія

  • Марфемы як структурна значымыя часткі слова.
  • Аснова слова. Канчатак, нулявы канчатак.
  • Корань. Аднакаранёвыя словы і формы аднаго і таго слова.
  • Чаргаванне галосных і зычных у аснове слова.
  • Правапіс прыставак, якія заканчваюцца на зычны.
  • Правапіс і, ы, й пасля прыставак.
  • Словаўтваральныя і формаўтваральныя марфемы.
  • Асноўныя спосабы ўтварэння слоў: прыставачны, суфіксальны, прыставачна-суфіксальны, бяссуфіксны (нульсуфіксальны), постфіксальны; складанне слоў і асноў.
  • Складаныя словы, іх утварэнне і правапіс.
  • Складанаскарочаныя словы, іх утварэнне і правапіс.
  • Словаўтваральныя і арфаграфічныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.

 

Раздзел 5. Марфалогія і арфаграфія

  • Часціны мовы як лексіка-граматычныя разрады слоў.
  • Самастойныя і службовыя часціны мовы. Пераход слоў адных часцін мовы ў іншыя.
  • Назоўнік як самастойная часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма.
  • Агульныя і ўласныя назоўнікі. Правапіс уласных назоўнікаў.
  • Назоўнікі адушаўлёныя і неадушаўлёныя.
  • Назоўнікі канкрэтныя і абстрактныя, зборныя, рэчыўныя, іх лексічныя і граматычныя прыметы.
  • Род назоўнікаў. Назоўнікі мужчынскага роду, якія ўжываюцца для абазначэння асоб мужчынскага і жаночага полу. Несупадзенне роду некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.
  • Лік назоўнікаў. Назоўнікі, якія маюць форму толькі адзіночнага ці толькі множнага ліку. Несупадзенне ліку некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.
  • Склон назоўнікаў. Змяненне назоўнікаў па склонах.
  • Асновы назоўнікаў. Назоўнікі 1-га скланення, правапіс іх склонавых канчаткаў. Назоўнікі 2-га скланення, правапіс іх склонавых канчаткаў.
    Назоўнікі 3-га скланення, правапіс іх склонавых канчаткаў. Правапіс склонавых канчаткаў назоўнікаў у множным ліку. Рознаскланяльныя назоўнікі. Нескланяльныя назоўнікі.
  • Спосабы ўтварэння назоўнікаў.
  • Правапіс назоўнікаў з суфіксамі -ак-, -ык-, -ік-, -ачк-, -ечк-; мяккі знак перад суфіксамі -к-, -чык- і ў суфіксах -аньк-, -еньк-.
  • Складаныя назоўнікі, іх утварэнне і правапісе.
  • Правапіс не (ня-), ні з назоўнікамі.
  • Прыметнік як самастойная часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма.
  • Якасныя, адносныя і прыналежныя прыметнікі, іх роля ў маўленні.
  • Ступені параўнання якасных прыметнікаў, іх утварэнне і ўжыванне.
  • Утварэнне, ужыванне і правапіс прыналежных прыметнікаў. Скланенне якасных, адносных і прыналежных прыметнікаў.
  • Спосабы ўтварэння прыметнікаў. Прыметнікі з суфіксамі ацэнкі, сфера іх ужывання і правапіс. Правапіс прыметнікаў з суфіксам -ск-.
  • Правапіс -н-, -нн- у прыметніках. Утварэнне і правапіс складаных прыметнікаў. Правапіс не (ня-) з прыметнікамі.
  • Лічэбнік як самастойная часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
  • Разрады лічэбнікаў паводле будовы, значэння і граматычных прымет. Род і лік некаторых лічэбнікаў. Скланенне, ужыванне і правапіс колькасных і парадкавых лічэбнікаў.
  • Спалучальнасць зборных лічэбнікаў у беларускай мове.
  • Займеннік як самастойная часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма.
  • Скланенне і правапіс займеннікаў.
  • Утварэнне і ўжыванне займеннікаў.
  • Дзеяслоў як самастойная часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Неазначальная форма дзеяслова (інфінітыў), яе сінтаксічная роля.
  • Трыванне дзеяслова. Утварэнне і ўжыванне дзеясловаў закончанага і незакончанага трыванняў.
  • Лады дзеяслова. Дзеясловы абвеснага, умоўнага і загаднага ладу, іх значэнне, утварэнне, ужыванне і правапіс.
  • Часы дзеяслова, утварэнне і ўжыванне часавых формаў дзеяслова.
  • Змяненне дзеясловаў І і ІП спражэнняў. Рознаспрагальныя дзеясловы.
  • Спосабы ўтварэння дзеясловаў.
  • Правапіс дзеясловаў з суфіксамі -ава- (-ява-), -ыва- (-іва-), -ва-, -оўва- (-ёўва-).
  • Правапіс не (ня-) з дзеясловамі.
  • Дзеепрыметнік як асобая форма дзеяслова: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
  • Дзеепрыметнікавы зварот, знакі прыпынку ў сказах з дзеепрыметнікавымі зваротамі.
  • Скланенне поўных дзеепрыметнікаў, правапіс іх склонавых канчаткаў.
  • Поўная і кароткая формы дзеепрыметніка.
  • Дзеепрыметнікі незалежнага і залежнага стану, іх утварэнне.
  • Асаблівасці ўжывання дзеепрыметнікаў у беларускай мове.
  • Правапіс суфіксаў дзеепрыметнікаў залежнага стану прошлага часу -н-, «ен-, -ан-, -т-.
  • Правапіс не (ня-) з дзеепрыметнікамі.
  • Дзеепрыслоўе як асобая форма дзеяслова: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
  • Дзеепрыслоўны зварот, знакі прыпынку ў сказах з дзеепрыслоўнымі зваротамі.
  • Дзеепрыслоўі незакончанага і закончанага трывання, іх утварэнне і правапіс.
  • Ужыванне дзеепрыслоўяў.
  • Правапіс не (ня-) з дзеепрыслоўямі.
  • Прыслоўе як самастойная часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
  • Ступені параўнання якасных прыслоўяў, іх утварэнне і ўжыванне.
  • Утварэнне прыслоўяў.
  • Правапіс прыслоўяў і спалучэнняў слоў, блізкіх да прыслоўяў.
  • Правапіс не (ня-), ні з прыслоўямі.
  • Прыназоўнік як службовая часціна мовы.
  • Невытворныя і вытворныя прыназоўнікі. Прыназоўнікі простыя, складаныя і састаўныя, іх правапісе.
  • Ужыванне прыназоўнікаў у словазлучэннях, якія перадаюць асаблівасці кіравання ў беларускай мове.
  • Злучнік як службовая часціна мовы.
  • Простыя і састаўныя злучнікі, іх ужыванне.
  • Адзіночныя, парныя, паўторныя злучнікі, іх ужыванне і правапісе.
  • Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі, іх ужыванне.
  • Часціца як службовая часціна мовы.
  • Правапіс часціц. Часціцы не і ні, іх ужыванне і правапіс.
  • Выклічнік як асобая часціна мовы. Правапіс выклічнікаў. Знакі прыпынку ў сказах з выклічнікамі.
  • Марфалагічныя і арфаграфічныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы. 

 

Раздзел 6. Сінтаксіс і пунктуацыя

  • Словазлучэнне як сінтаксічная адзінка. Галоўнае і залежнае словы ў словазлучэнні. Віды падпарадкавальнай сувязі слоў у словазлучэнні.
  • Класіфікацыя словазлучэнняў па галоўным слове.
  • Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове (у параўнанні з рускай).
  • Сказ як асноўная сінтаксічная адзінка.
  • Тыпы сказаў па структуры, мэце выказвання і інтанацыі. Знакі прыпынку ў канцы сказаў.
  • Просты сказ. Парадак слоў у сказе. Развітыя і неразвітыя сказы.
  • Двухсастаўныя сказы. Дзейнік і выказнік, спосабы іх выражэння.
  • Просты дзеяслоўны выказнік. Састаўны дзеяслоўны і састаўны іменны выказнікі. Сувязь выказніка і дзейніка, выражанага колькасна-іменным спалучэннем. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.
  • Даданыя члены сказа: азначэнне, дапаўненне, акалічнасць. Спосабы выражэння даданых членаў сказа. Прыдатак як разнавіднасць азначэння.
  • Аднасастаўныя сказы, іх будова.
  • Няпоўныя сказы. Працяжнік у няпоўным сказе.
  • Сказы з аднароднымі членамі. Аднародныя і неаднародныя азначэнні. Абагульняльныя словы пры аднародных членах сказа. Знакі прыпынку ў сказах з аднароднымі членамі (з абагульняльнымі словамі і без іх).
  • Сказы са звароткамі. Спосабы выражэння зваротка. Неразвітыя і развітыя звароткі. Знакі прыпынку ў сказах са звароткамі.
  • Сказы з пабочнымі канструкцыямі. Знакі прыпынку ў сказах з пабочнымі канструкцыямі.
  • Сказы з устаўнымі канструкцыямі. Знакі прыпынку ў сказах з устаўнымі канструкцыямі.
  • Сказы з адасобленымі членамі.
  • Сказы з адасобленымі азначэннямі (дапасаванымі, недапасаванымі) і прыдаткамі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі азначэннямі і прыдаткамі.
  • Сказы з адасобленымі дапаўненнямі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі дапаўненнямі.
  • Сказы з адасобленымі акалічнасцямі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі акалічнасцямі.
  • Сказы з адасобленымі ўдакладняльнымі членамі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі ўдакладняльнымі членамі.
  • Сказы з параўнальнымі зваротамі. Знакі прыпынку ў сказах з параўнальнымі зваротамі.
  • Складаны сказ. Сінтаксічныя прыметы складанага сказа. Сродкі сувязі частак складанага сказа. Тыпы складаных сказаў.
  • Складаназлучаныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова. Сродкі сувязі частак у складаназлучаных сказах. Знакі прыпынку паміж часткамі ў складаназлучаных сказах.
  • Складаназалежныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова.
  • Падпарадкавальныя злучнікі і злучальныя словы як сродкі сувязі частак складаназалежнага сказа. Складаназалежныя сказы з даданымі азначальнай, дапаўняльнай часткамі, акалічнаснай часткай месца, часу, умовы, прычыны, мэты, уступальнай, параўнальнай, спосабу дзеяння, меры і ступені. Складаназалежныя сказы з некалькімі даданымі часткамі.
  • Знакі прыпынку паміж часткамі ў складаназалежных сказах.
  • Бяззлучнікавыя складаныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова.
  • Знакі прыпынку паміж часткамі ў бяззлучнікавых складаных сказах.
  • Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі частак, іх сінтаксічныя прыметы, будова. Знакі прыпынку паміж часткамі ў складаных сказах з рознымі відамі сувязі частак.
  • Простая і ўскосная мова як спосабы перадачы чужой мовы. Знакі прыпынку ў сказах з простай мовай. Правілы замены простай мовы на ўскосную.
  • Сінтаксічныя і пунктуацыйныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.

Наши занятия